Mobbing: Η ηθική παρενόχληση...η υπόγεια ψυχολογική βία!

 

Mobbing: Η ηθική παρενόχληση

Άρθρο: Σοφία Μιχαλοπούλου

 

Η ηθική παρενόχληση είναι η έμμεση  ψυχολογική βία που ασκείται συστηματικά, συγκεκριμένα, με ποικίλες μορφές από άτομα που χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές και μεθόδους, με σκοπό  να ταπεινώσουν, να απομονώσουν, και να απομακρύνουν άλλους ενήλικες από την εργασία τους ή άλλον χώρο ή άλλο περιβάλλον ή άλλη κοινωνική  συνθήκη. 

Γίνεται στοχευμένη  προσβολή και απαξίωση  της ηθικής υπόστασης, της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας του ατόμου, το οποίο θυματοποιείται με αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική του και οργανική υγεία του. Με τον όρο mobbing (από την αγγλικό ρήμα «mob» που σημαίνει επιτίθεμαι, περικυκλώνω, ενοχλώ) εννοείται η ηθική παρενόχληση εργαζομένων στο χώρο εργασίας τους. Είναι δηλαδή κάθε καταχρηστική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με λόγια, πράξεις, γραπτά μηνύματα και μπορεί να ζημιώσει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωματική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του ή να διαταράξει το εργασιακό κλίμα. 

Η ηθική παρενόχληση δεν είναι εμφανής. Πρόκειται για επιθετική τακτική και συμπεριφορά, αποτελούμενη από πράξεις βίας λεκτικής και ψυχολογικής  που η κάθε μία καλύπτεται επιμελώς ως προς τα κίνητρά και τα αίτια της.

Η ηθική παρενόχληση, δεν έχει έναν  αποδεκτό επίσημο  ορισμό. Ωστόσο οι ερευνητές, ανεξάρτητα από την χώρα προέλευσης, συμφωνούν ότι αναφέρονται στο ίδιο φαινόμενο και του αποδίδουν κοινά χαρακτηριστικά με κοινές επιπτώσεις στο άτομο(Hauge, Skogstad, & Einarsen, 2007, Salin 2009). Ο ορισμός που έδωσε ο Leymann (1996) περιγράφει την ψυχολογική τρομοκρατία ή mobbing (εκφοβισμός)στον χώρο της εργασίας, ως μία κοινωνική αλληλεπίδραση στα πλαίσια της οποίας ένα ή περισσότερα άτομα στοχεύουν να φέρουν ένα άλλο άτομο σε θέση αδυναμίας, απαξίωσης και συντριβής , χρησιμοποιώντας πολλούς και ποικίλους τρόπους οι οποίοι έχουν εχθρικό, κακό και αντιδεοντολογικό χαρακτήρα. Για να θεωρηθεί ότι οι εχθρικές συμπεριφορές πληρούν τα χαρακτηριστικά της ηθικής παρενόχλησης πρέπει να εμφανίζονται συχνά και συστηματικά, ένα μεγάλο  χρονικό διάστημα. Το άτομο που γίνεται στόχος μίας τέτοιας επιθετικής τακτικής, διατρέχει τον κίνδυνο να βρεθεί μόνο, αποδυναμωμένο, σε σύγχυση, παγιδευμένο σε μία κατάσταση, που δεν μπορεί να το αντιμετώπιση  και να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

 

Τα θύματα είναι συνήθως  ιδιαίτερα ικανά, αποτελεσματικά,  και έντιμα άτομα και δεν είναι επιρρεπή στη χειραγώγηση και δεν επηρεάζονται. Επειδή όμως συνήθως  είναι εσωστρεφείς, αδυνατούν να εκφραστούν και να υπερασπιστούν αποτελεσματικά τον εαυτό τους. Συνήθως,  έχουν πρόσφατες προσωπικές δυσκολίες (π.χ. χωρισμό, απώλεια και προβλήματα υγείας ή οικονομικά ), έτσι ο θύτης εκμεταλλεύεται ότι παρουσιάζουν αδυναμία αφού είναι ευάλωτα σε προσωπικό επίπεδο,  ασκώντας ύπουλα και μεθοδικά την ηθική παρενόχληση.

Χαρακτηριστικά
Στην ηθική παρενόχληση υπάρχουν συκοφαντίες, ειρωνείες, διασυρμός και διασπορά  φημών, διαρκής επίκριση, υποτίμηση και απειλές, που μπορεί να γίνονται με τρόπο έμμεσο (π.χ. κουτσομπολιά, ειρωνικές εκφράσεις, υπονοούμενα, στέρηση παροχών, δημιουργία αρνητικού κλίματος). Μπορεί να γίνεται προσπάθεια να γελοιοποιηθούν κάποιες προσωπικές επιλογές ή χαρακτηριστικά του ατόμου (π.χ. ερωτική ζωή, εμφάνιση, προσόντα), το άτομο διαβάλλεται, στοχοποιείται, είναι στο αρνητικό επίκεντρο της ομήγυρης  και προκαλείται συνεχώς.

Η συμπεριφορά του θύτη βασίζεται σε φθόνο, ζήλια, όφελος, συμφέρον, προκατάληψη, επιθυμία ελέγχου και κυριαρχίας, ανάγκη για εξουσία κι επιβεβαίωση και βαθύτερη ανασφάλεια και ανεπάρκεια. Η οποία  χαρακτηρίζεται από πλήρη αντιστροφή και μετάθεση της ευθύνης, διαστρέβλωση της πραγματικότητας με σκοπό να θίξουν, να αιφνιδιάσουν να βάλλουν, να επωφεληθούν και να κάνουν κακό στον άλλον.

Πέρα από τον χώρο εργασίας, το κοινωνικό και ευρύτερο οικογενειακό συναντάται συχνά στο διαδίκτυο με παραδείγματα όπως:

·         η προσπάθεια να αποκλειστεί το θύμα από διαδικτυακές κοινότητες, από ομάδες εργασίας, αποκλεισμός από συναδελφικές αρμοδιότητες και από οικογενειακές υποχρεώσεις.

·         η άσκηση λεκτικής βίας στον εργασιακό χώρο, το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον καθώς και  πίσω από ανώνυμους λογαριασμούς.

·         η προσπάθεια παρέμβασης και φόβου, στην  πραγματική του ζωή, εκφοβίζοντας το εκβιάζοντας το, και καταπιέζοντας το με καλυμμένους τρόπους φέρνοντας το σε αδιέξοδο σημείο απογοήτευσης, εγκατάλειψης  και απελπισίας

Από έρευνες και συνεντεύξεις (Leymann 1996, Hoel and Cooper 2000, Zapf, Knorz and Kulla 1996), έχουν καταγραφεί κάποιες βασικές συμπεριφορές με τις οποίες μπορεί να εμφανιστεί η ηθική παρενόχληση. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να εκφράζουν την επιθετική διάθεση είτε άμεσα (π.χ. φωνές, υποτιμητικά σχόλια) είτε έμμεσα (π.χ. παραποίηση των λεγομένων και των πράξεων του εργαζομένου). Οι συμπεριφορές μπορεί να πάρουν την μορφή ενεργειών (π.χ. απειλές) ή παράλειψης ενεργειών (π.χ. απόκρυψη χρήσιμων πληροφοριών). Κατατάσσονται σε κάποιες βασικές κατηγορίες, ανάλογα με τους τομείς της προσωπικότητας και της ζωής του ατόμου, τους οποίους στοχεύουν να επηρεάσουν.

Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου

Κάθε άτομο έχει δικαίωμα σε ίση μεταχείριση και πρόσβαση, σεβασμό της προσωπικότητας, της ιδιωτικής ζωής και προστασία της ψυχοσωματικής υγείας.

 

Το άτομο είναι σε θέση να αντιδράσει με τους παρακάτω τρόπους:

1. Προσδιορίζοντας και εξωτερικεύοντας το πρόβλημα.
2. Ενημερώνοντας το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, με σκοπό να κατανοήσουν την κατάσταση και να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση.
3. Καταγράφοντας τις εκφοβιστικές συμπεριφορές που έχει εισπράξει.
4. Αναφορά των γεγονότων σε φίλους, συγγενής ή συνεργάτες.
5. Αντιμετωπίζοντας άμεσα τα άτομα που του ασκούν την παρενόχληση.
 6. Με ενημέρωση για το νομικό πλαίσιο υποστήριξης και προστασίας του.

Αν και προτείνεται  αυτή η τακτική αντιμετώπισης, πολλές φορές το θύμα είναι ψυχικά και σωματικά εξαντλημένο, προκειμένου να προβεί σε κάθε είδους ενέργεια και να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιδιώκεται και είναι χρήσιμη η  ψυχολογική υποστήριξη, η οποία επιτυγχάνεται µέσω της συμβουλευτικής, υποστηρικτικής  και της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας.

Αν είστε θύμα ηθικής παρενόχλησης ζητήστε υποστήριξη, διεκδικείστε αποζημίωση, τιμωρία και δέσμευση για μη επανάληψη της παρενόχλησης. Προπάντων αναγνωρίστε την ηθική παρενόχληση ως τέτοια και μην ενοχοποιείστε. Η ηθική παρενόχληση, όπως και άλλες μορφές εκφοβισμού και ψυχολογικής βίας, καταδεικνύει τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Γι’ αυτό ενδυναμώστε την αυτοπεποίθηση σας, την αυτοεκτίμηση σας, βρείτε τον χαμένο αυτοσεβασμό σας, μάθετε να υπερασπίζεστε  εσάς   και συναναστραφείτε με ανθρώπους που δείχνουν ευαισθησία, κατανόηση  και σεβασμό.